Cumhuriyet Dönemi Yaşamlarıyla
Özgür Haremağaları
Saltanat kaldırıldığında, harem de, haremağalığı da bitti. Ama insanların yaşamı sürdü. Özellikle haremağaları, Cumhuriyet’in ilk yıllarında,bası
Gökhan AKÇURA / Popüler Tarih - 6.Sayı / Kasım 2000
Yıl 1934 yaz başı, Hafta dergisi muha biri Mekki Sait ve derginin foto muha biri, Çamlıca ile Bey lerbeyi arasındaki vadilerden yü rüyorlar. Alemdağı Caddesi'nden bu yana tarlalar, ekinler, bahçe ler ve ağaçlıklar arasından geçe rek, ellerindeki adresi bulmaya çalışıyorlar. Kısıklı'dan bir hayli uzaklaştıktan sonra, dağ çiçekle ri toplayan iki küçük kızın reh berliğinde hedeflerine bir hayli yaklaşmış durumdalar.
Tomrukağası taraflarında, bahçesinde küçük bir havuzu da olan, şirin bir ahşap köşkün önündeler şimdi. Evin özelliği, en genci 87 yaşında olan 13 sa bık haremağasının burada bir likte oturmaları.
Röportajın başlığı şimdiden hazır: “Kısıklı'da Haremağaları Evi”. “Hafta” dergisi ekibi, bir ve sile yaratmış olmak için, susa dıklarını bahane ederek bahçeye giriyorlar. İkram edilen su içil dikten sonra, Mekki Sait, lalaların en genci olan Anber Ağa ile konuşmaya başlıyor:
- Suyunuz çok güzel...
- Afiyet şeker olsun efendim, bir daha doldurayım mı?
- Teşekkür ederiz... Demin aranızda nece konuşurdunuz?
- Bu da bir dil işte efendim... Ne Fransızcaya benzer. Ne Arapçaya, ne Çinceye...
- Nasıl unutmadınız? - Gerçi memleketten küçük çıkmışız ama efendim, aramızda hep konuştuğumuz için biliriz.
- Doğduğunuz yeri hatırlar mısınız?
- Hatırlarım efendim... Ben Adisababa’lıyım. Orası dünyanın en mükemmel, en rahat yeridir. Yarı vahşi derlerse de inanma yın. Çok medeni bir memleket tir. Şimdi herhalde daha terakki etmiştir. O zaman bile sokakları Beyoğlu Caddesi'ni andırırdı.
Anber ağa'nın öyküsü
Anber Ağa bu köşke gelişinin öyküsünü, trajik bölümleri atlayarak şöyle anlatıyor:
- Şu gördüğünüz arkadaşlar buraya nasıl geldiyse, ben de öy le geldim efendim. Bizi nasıl getirirler bilirsiniz..Saray içindeki yaşamlarını, tahminen 130 yaşlarını sürdüğü nü söyleyen Lala Sadrettin anla tıyor:
- Sarayda mahpustuk. Güneş bile görmezdik. İşimiz gücümüz, tablakârlar geldikleri zaman ka dınlar kaçışsın diye "destur, destur" diye bağırmaktan iba retti. Sarayda malum, kadınlar sürüsüne bereket. Kimi çamaşır yıkar, kimi ütü ütüler, bilmem ne iş yapar. Velhasıl her biri bir iş görürdü. Gözdeler de kalaba lıktı ama onlar ayrı bir dairede idi.
Sabık haremağaları köşkünde hayat
Mekki Sait konuşmalar sonucu edindiği bilgileri toparlı yor:
Köşk kendi mallarıdır. Ge çenlerde ölen Sait Ağa isminde bir siyahi, bu evi onlara vasiyet etmiştir. Adam başına her ay ya pılan yedişer buçuk lira yardımı üst üste koyarak yaşamlarını sürdürüyorlar. Öte yandan ara larında sıkı bir işbölümü var. Bi risi yalnız alışveriş yapıyor, biri sadece yemek pişiriyor. Bir diğe ri su taşımakla görevlidir, biri ise bulaşıkları yıkamaktadır. Ça maşır işlerine bakan ayrıdır, ev temizliğinden sorumlu olan ayrı... İçlerinden birine de çoban lık vazifesi verilmiştir. Ağaların yavaş yavaş sürü haline gelen koyunlarını otlatıyorlar.
Saldırgan bir röportajcı
Yaklaşık bir buçuk yıl kadar sonra, bu kez “Aydabir” dergisi adına köşkü Feridun Kandemir ziyaret eder. Kandemir, biraz daha cesur davranarak, ağaların aşk hayatını eşelemeye çalışır:
- Biriniz olsa evlense… Şöyle kendi halinde bir hayat yoldaşı bulsa... Evinize bir kadın sesi karışsa, belki daha az sıkılırdı nız...
Enver Ağa, göbeğini sarsa sarsa, gevrek gevrek güler:
- Birbirimize girerdik... Ka dın mı? Bizim öyle şeylerle alış verişimiz yok. Belki öbür gelişte de bir kazaya uğramazsak. Am ma doğrusu, gene düşünürdüm ne yalan söyleyeyim. Kadınları olanları görüyor, ara sıra dinli yorum da, bazan halime şükrettiğim oluyor. Bak elhamdülillah beş kişiyiz (ilginç, sayı bu kısa sürede yandan ziyade azalmış), evimizde ne hır var, ne keder. Kardeş kardeş geçinip gidiyoruz. İşlerimizi taksim etmişiz, her bi rimizin ayrı işi var...
Kadından nefret edilir mi?
Kandemir'in, hazır bu ilginç konuyu yakalamışken bırakma ya pek niyeti yok:
- Hepsi iyi hoş ağam, amma kadından nefret edişinizin sebe bini anlıyamıyorum.
- Kadından nefret edilir mi? Hayır... Biz de kadınlar arasın da büyüdük, yaşadık, Ancak o bir vazife idi, geldi geçti, şimdi başımızı dinliyoruz.
Kandemir yine istediği ceva bı bulamayınca, 88'ini geçmiş olsa da lalaların en genci olan Anber'e döner:
- Şimdi genç ve güzel bir kız yanına otursa, sana sokulsa, ya nak yanağa gelseniz ne yapar dın?
Anber boynunu bükü yor, dudaklarını büzüyor, sonra kusursuz bir sedef dizisi gibi bembeyaz dişlerini göstererek ağzını açıyor:
- Yutkunur dum!
Kandemir kararlı. Karşı sındakine (adını unutmuş her halde, belirtmi yor) soruyor:
- Ya sen ağam?
- Tatlı tatlı, onların diliyle konuşur, bin dereden su getirerek bir yolunu bulup, nezaketle yanımdan savardım.
- Yani kovardın?
- Yo... Kadın koğulur mu hiç? ... Günah, o da insan...Kandemir, yine Anber Ağa'ya dönüyor, illa bir şey söyletecek:
- İçinden neler duyardın?
- Onu ben de söyleyemem. Amma duyardım. İçimde bir tit reme, bir ürperme olurdu, yüre ğim, ta içim yanardı.
Çiftesiz ava çıkılır mı?
Anber Ağa'nın bu kadar uzun konuştuğunu hiç sanmıyo rum ya, ne yapalım Kandemir'in yalancısıyız. Kendileri eskileri kurcalamaya devam ediyor:
- Başına hiç böyle bir şey geldi mi?
-
(Acı acı gülerek) İlahi be yim... Bizim semtimize hangi kız uğrar ki... Dalları kurumuş ağa cın gölgesine sığınan gördün mü hiç? Yıkık çeşmenin yüzüne ba kan olur mu? - Kendi kendine aşık olma dın mı?
-
(Derin bir yeis ile mırıldanı yor) Alemin maskarası olmak için mi? Çiftesiz ava çıkılır mı? Bilimsel bir tebliğden
Haremağalarının oturdukla rı evi gördük. Ama şehirde daha başka eski ağalar da var. Bun lardan bir bölümünün ruhsal durumunu, hem de bilimsel açı dan öğrenmek ister misiniz? Buyurun 1935 Londra Uluslara rası İkinci Nöroloji Kongre si'ne...
Bakırköy Hastanesi baştabi bi Mazhar Osman Uzman ve İh san Şükrü Aksel tebliğ veriyor lar. Konu ilginç: "Erkek İğdişler (Harem Ağaları). Anatomik, kli nik ve antropolojik etüd" .
Tebliğe, saltanatın kaldırıl ması ve Cumhuriyet'in ilanı ile haremağalarının özgür vatan daşlar durumuna geçtikleri be lirtilerek başlanıyor ve şöyle de vam ediliyor:
"Bugün bunlardan sekizi üzerinde yaptığımız tetkik ve müşahedeleri arzetmeyi faydalı buluyoruz. Bu harem ağaların dan üç tanesi ruhi hastalıkları dolayısiyle tarafımızdan tedavi edilmiştir. Ruhi hastalıkları bu lunmayan diğer üç tanesi halen hastanede ve kendi evimizde müstahdem bulunmaktadır. Ge ri kalan ikisi ise tanıdıklarımız dan olup, kendilerini müşahede altında bulundurmak bizce mümkün olmuştur."
Haremağalarının kökenleri
Mazhar Osman ve Şükrü Aksel, önce harem ağalarının kökenlerine eğiliyorlar. Aşağıda ki özetlemede, ırkçı ön yargılar olduğu ve Osmanlı'nın bu konu daki suçlarını azaltma çabasına girildiği açıkça görülüyor:
Haremağalarının çoğu Ha beşistanlıdır. Savaşlar ve kabile ler arasındaki mücadeleler, hare mağalarının türemesinde başlıca neden olmuştur. Bu kavgalarda galip gelenler, mağlup tarafın soyunun üreme olanaklarını or tadan kaldırmak amacıyla husye ve organlarını keserlerdi. Kız ço cuklara dokunulmazdı. Bu hareketin amacının düşman veya rakip kabilenin soyunu ortadan kaldırmak olduğu söylenir. Diğer taraftan, bu kabilelerde, öl dürülen düşmanların husye ve organlarını nişan hediyesi olarak takdim gibi garip bir gelenek bu lunduğunu da kaydedelim. Bu takdimde, üreme organı ne ka dar çok ise, hediyenin değeri ve takdim edenin itibarı o derece yüksek olur. Bu itibarla bazı merkezlerde kesilmiş üreme organı ticareti almış yürümüştür. Bu surette yaralanan çocuklar dan ölmeyenler alınarak, yara kaynar zeytinyağı ve katran ile tedavi edilir. Yaralının idrar edebilmesi için yaraya, mesaneye kadar küçük bir boru sokulur. Yaraları iyi olunca bu çocuklar hayvan sürülerini gütmek ve bekle mek, tarla işlerine yardım eylemek gibi hususlarda kullanılır. Bu çocuklar, dost veya düşman esir tüccarları tarafından kaçırıldıkları zaman, doğruca Bahriahmer limanlarına yollanır ve oradan da Hicaz ve Yemen'e gönderilirdi. Soylular veya padişah tarafından satın alınan bu zavallılar, özel bir ter biye görürler ve bu yüksek çevrelerin gerektirdiği disiplin altın da yetiştirilirlerdi.
Nadiraga'nın sivil günleri
Cumhuriyetin ilk yıllarında basına sık sık yansıyan bir diğer haremağası da, “Abdülhamid’i avucunda tutan adam” olarak ta nınan ünlü Nadir Ağa olmuştur. 1957 yılına kadar yaşayan Nadir Ağa'ya magazin basını doğal ola rak ilgi göstermiştir. 1934 yılın da “Yedigün” dergisinde yer alan M.(ünir) Süleyman (Çapanoğlu) imzalı röportajda Nadir Ağa, sa raydan sonraki günlerini anlatır.
31 Mart ola yından sonra bir süre tutuklu ka lan Nadir Ağa daha sonra bera at etmiş ve çiftçi liğe başlamıştır:
- Erenköyü Kozyatağı'nda biraz toprağım vardı, orasını iş lettim. Umumi harbe kadar çiftçilik yaptım. Harp esnasında işlerim bozuk gitti, çifti de çubuğu da bırak mağa mecbur kaldım.
Saraydan ahıra
Bu çiftçilik işinin ne menem bir şey olduğunu ise, “Hayat” dergisinde ölümünden kısa bir süre sonra yayımlanan son rö portajında ayrıntılarıyla anlat mıştır:
- Saraydan ayrıldıktan sonra dişimi tırnağıma takarak çalış maya başladım. (...) ne iş yapacağımı bilmiyordum. Param da yoktu. Yalnız bir dostumdan 700 lira alacağım vardı. Bunu aldım. (...) 700 lira ile ne yapa cağımı düşünüp dururken bir dost karşıma çıktı, gülümseyerek, “Sana 40 Kırım ineği bul dum!” dedi. Şaşırmıştım: “Ben 40 ineği ne yapayım?” (...) Dostum vaziyeti izah etti. Bu inek ler Süleyman Bey isminde ga yet zengin bir işadamının idi. Bu zatın en büyük merakı (sü tünün bol oluşuyla ünlü) Kı rım ineği beslemekti. Süley man Bey birdenbire ölmüş ve sürü halinde Kırım ineği bırakmıştı. Müzayede günü gittik. İnekleri gördük. Hakikaten de en iyi cins hayvanlardı. Haraç mezat onar liradan 40 Kırım ineğini 400 liraya satın aldım. Elimde kalan 300 lira ile de asri ahırlar inşa ettirdim. Şu garip tecelliye bakınız. Yolum saraydan ahıra intikal etmişti. Türkiye'de ilk defa olarak kapalı şişede sütü ben sattım. Hem de litresi 1 ku ruştan... "
Yine gerilere dönüp 1934 ta rihli röportaja konuk olalım. Çünkü Nadir Ağa'nın bir de bakkallık denemesi olduğunu da buradan öğreniyoruz:
- Bir zamanlar bir bakkal dükkanı açmıştınız galiba?
- İşin aslı başka türlüdür. Bakkal dükkânını ben açmadım. Dükkân kendi malımdı. Kiraya verdiğim adam orasını bakkal dükkânı olarak işletiyordu. Adamcağız veresiye vermekten iflas etti, bana da borçlandı. Bu nun üzerine dükkânı devren al dım. Fakat ben de altından kal kamadım.
Haremağaları cemiyeti
Cumhuriyet döneminde son haremağalarının bir araya gele rek, merkezi Divanyolu'nda olan “Harem Ağalan Teavün ce miyeti” adlı bir de dernek kur duklarını “Cumhuriyet” gazete sinde, 8 Ocak 1939 tarihinde yer alan haber sayesinde öğreni yoruz. Bu haberde Cemiyet'in olağanüstü bir kongre toplaya rak adını “Eski Emektarlar Yar dım Birliği”ne çevirdiği açıklanı yor. Gazetede yer alan fotoğraf ta Nadir Ağa'nın masanın orta sındaki sandalyede oturduğu gö rülüyor. Toplumsal Tarih' der gisinin 43. sayısında Cüneyd Okay'ın nizamnamesini yayınla dığı “Harem Ağalar Teavün Yur du”nun da bu cemiyetin bir yan kuruluşu olduğunu sanıyoruz.
Canlı bir tanık: Hıfzı Topuz
Son haremağalarının nasıl yok olduğunun canlı bir tanığı da Hıfzı Topuz. Topuz, 1998 yılın da yayımlanan “Meyyale” adlı ta rihsel romanının bir bölümünü haremağalarına ayırmış: “Hare amğalarının Çilesi”. Hıfzı Topuz anlatıyor:
"1960'lı yıllarda üç harema ğası hayatta kalmıştı. Biri Sadi Yaylımateş, Tuzla'da yaşıyordu, ağzını açıp tek kelime söylemi yordu. İkincisi Cafer Ağa, Darü laceze'de yatıyordu. Üçüncüsü de Sultan Reşat'ın ağalarından Hayrettin Efendi. Bu son haremağasının boyu iki metreye yakındı. Çok sevilen sayılan, zarif, iyi kalpli, duygulu ve efendi bir insandı.”
“1908'de Meşrutiyet ilan edilince hepimizi azat ettiler. Ben oradan Sultan Hamit'in kızı Naime Sultan'ın konağına geç tim, oradan da Sultan Reşat'ın sarayına. Cumhuriyet'in ilanın dan sonra hepimiz dağıldık. Eski dostlarımdan bir Behzat Ağa vardı, gidip Paris'e yerleşmişti. Beni de çağırıyordu. Kalkıp gittim. Meğer o ben gelmeden önce ölmüş. Kaldım mı tek başıma koca Paris'te. Elçiliğe başvurdum. Allah razı olsun, beni İstanbul'a gönderdiler. Bir saraylı hanım arkadaşımla birlikte bu evi satın aldık, geçinip gidiyo ruz. Buymuş kaderimiz... "
Son haremağası Hayrettin Efendi de 1976'da öldü. Afri ka'dan rızaları dışında Osmanlı Sarayı'na getirilen ilginç bir in san neslinin de sonuydu bu. Gangaları çalalım ya da ruhları na bir Fatiha okuyalım.
Haremağalarının cinsel yaşamı
Mazhar Osman Uzman ile İhsan Şükrü Aksel’in 1935'te hazırladıkları bilimsel tebliğin bir bölümünde, haremağalarının cinsel yaşamı ve psikolojilerine de yer veriliyor. Bu bölümü, tebliğin diline sadık kalarak aktaralım:
"Zikri lazım gelen dikkate değer bir nokta: Ne kadar halim ve basit olsa da, harem ağası pek kıskançtır. Bu kıskançlık ekseriya kadınlar hakkında meydana çıkar. Cinsel uzuvlarının kesilmiş olmasına rağmen, haremağaları kadınları severler. Bu yoldaki hisleri çok şiddetlidir. Saraylarda haremağası, sevmek üzere, kendisine genç ve güzel bir kadın intihap eder (seçer). Artık bu kadın onun gözdesi, kendi malıdır. Onu himaye eder, kollar. Umumiyetle bu aşk; teveccüh izharı (sevgi gösterisi), küçük hediyeler, nasihatlar ile başlar. Nihayet ıstırap ve işkence veren, ıstırarî (zorlayıcı) bir şekle girer. Haremağası kıskançtır; zalim ve gaddar olur. Şayet sevgilisi, efendisinin dikkat nazarını celbederse, bu hal onu nevmid eder (ümitsiz kılar), çılgınlaştırır, adeta kudurtur. Tehdit, gözyaşı, buhranlar velhasıl tatmin ve teskin edilmeyen aşkın bütün tezahürleri görülür. Bununla beraber haremağası daima sır saklar. Tenasül alâtından (üreme organından) mahrum olmalarına rağmen harem ağalarında cinsi insiyak (içgüdü) ve şehvet tam ve hatta mübalağalıdır. Bu his iptidai değildir, bilakis çok iyi inkişaf etmiştir (gelişmiştir). Harem ağası sever ve çiftleşme fiilinden çok haz duyar. Eksik uzuvlarını kadınınkine sürterek veya herhangi diğer bir vasıta ve suretle sevgilisinin zevkini tatmin etmeye, keyfini getirmeye çabalar, hatta evlenen haremağaları da vardır. Cinsi mesaile (sorunlara) dair izahat vermek hususunda o kadar mahcup olan harem ağaları, samimiyetlerine nüfuz edilince, aşklarını itiraf ederler. Başka suretle, mesela kesilmiş olan yerlerini göstermek güçtür. Şayanı dikkat bir nokta harem ağalarında, pederastinin (homoseksüelliğ
Haremağalarının karakter özellikleri
Mazhar Osman Uzman ile İhsan Şükrü Aksel'in 1935'te Londra Uluslararası İkinci Nöroloji Kongresi'ne sundukları tebliğde (Erkek iğdişler, Anatomik, klinik ve antropolojik etüd) açıklanan kimi sonuçlar şöyle idi:
"Buluğdan önce iğdiş edilen haremağalarının sesi, çocuk sesi gibi ve tizdir. Kolları uzun ve zayıf olduğu gibi, bacakları da uzun, ince ve V biçimindedir. Öte yandan kalçaların alt kısmı ve oylukların üst kısmı yağ toplamıştır. Parmakları ince, uzundur. Yüzleri küçük, boyunları incedir. Haremağalarının boyları uzun ise de, bazen de kısa veya orta olabilir. Bu sonuncular daha fazla şişman olup, memeleri yağlı ve pek fazla gelişmiştir. Haremağalarının tavır ve hareketleri aheste ve vakuranedir. Yavaş yavaş, sallana sallana yürürler ve çabuk yorulurlar. Büyük ihtimalle, gördükleri terbiye etkisiyle, son derece nazik, çoğunlukla dindar ve oldukça pistirler. Huyları çocukça ve ilkeldir; ziyneti, tuvaleti ve şatafatı severler. Saygılı sözlere ve lakablara karşı marazi bir eğilimleri vardır. Belirli bir disiplin altında yetiştikleri için, efendilerine karşı sadık ve bağlıdırlar. (...) Haremağaları pek geçkin olsalar da yaşlarını göstermezler. İhtiyarlık belirtilerinden yoksun olurlar. Yüzleri buruşursa da bu doğaları gereğidir. Daima genç görünürler. İğdiş edilmiş zencilerin cildi pürüzsüz ve parlaktır. Hiç kıl yoktur, kolay örselenir. Çabuk kızar, bir hiçden hiddetlenirler. Aynı biçimde çok çabuk sükûn bulur ve sevinirler."
Hazırlayanlar : Tarihci http://www.tarihcin
Twitter
YORUM 
KATEGORİ 
Site Map
0 Yorum